Efekt posiadania (endowment effect) to jedno z najbardziej znaczących zjawisk psychologicznych wpływających na podejmowanie decyzji finansowych. Oznacza ono, że przypisujemy wyższą wartość przedmiotom, które już posiadamy, niż tym, które są dostępne na rynku – nawet jeśli ich jakość, cena czy inne cechy są obiektywnie lepsze. W przypadku produktów finansowych, takich jak inwestycje, ubezpieczenia czy inne produkty, efekt ten może skutecznie zamykać nas na potencjalne korzyści, jakie moglibyśmy uzyskać z bardziej dostosowanych ofert.
Efekt posiadania został wielokrotnie zbadany w eksperymentach, które jasno pokazują, jak nasza percepcja wartości zmienia się, gdy coś staje się „nasze”. Poniżej opisano dwa znane badania, które stanowią świetne ilustracje tego zjawiska.
Eksperyment z kubkiem – Kahneman, Knetsch i Thaler
W jednym z najsłynniejszych badań nad efektem posiadania Daniel Kahneman, Jack Knetsch i Richard Thaler wręczyli studentom z Cornell University kubki, które mogli zatrzymać lub wymienić na zestaw długopisów o tej samej wartości. Okazało się, że studenci, którzy posiadali już kubek, wyceniali go dwukrotnie wyżej niż ci, którzy mieli go dopiero nabyć. Badanie pokazało, że samo posiadanie przedmiotu zwiększa jego subiektywną wartość, choć obiektywnie się ona nie zmienia. Nasza percepcja wartości bywa więc zniekształcona przez przywiązanie do posiadanych rzeczy. 1
Eksperyment z biletami na finał NCAA – Carmon i Ariely
W podobnym eksperymencie Ziv Carmon i Dan Ariely zbadali wycenę biletów na finał NCAA. Uczestnicy, którzy już posiadali bilety, wyceniali je aż 14 razy wyżej niż osoby gotowe je kupić. Eksperyment pokazał, że posiadanie przedmiotu prowadzi do jego nadmiernej wyceny, co wpływa na mniej racjonalne decyzje, takie jak niechęć do sprzedaży czegoś, co obiektywnie jest warte mniej niż oceniamy subiektywnie. 2
Pułapki efektu posiadania w decyzjach finansowych
Efekt posiadania w decyzjach finansowych może prowadzić do pułapek, które obciążają nasze finanse i ograniczają możliwość uzyskania lepszych wyników. Jedną z nich jest nadmierna lojalność wobec posiadanych produktów. Często pozostajemy przy znanych produktach finansowych, którym „ufamy”, nawet jeśli przestają one oferować korzystne warunki. Na przykład, możemy regularnie opłacać składki na polisę ubezpieczenia na życie o ograniczonym zakresie ochrony, nie zwracając uwagi na nowe oferty, które przy podobnym poziomie składki mogłyby zapewnić szerszy zakres świadczeń lub dodatkowe korzyści. To przywiązanie do posiadanych już produktów sprawia, że często nie dostrzegamy potencjalnych możliwości na rynku.
Oddzielanie emocji od racjonalnych decyzji finansowych
Traktowanie swoich finansów jak inwestycji, a nie sentymentalnych zasobów, jest kluczowe, by uniknąć pułapki efektu posiadania. Przypominanie sobie, że naszym głównym celem w zarządzaniu finansami jest efektywność, a nie przywiązanie, może pomóc w przełamywaniu przywiązania do produktów finansowych, które już posiadamy. To podejście pozwala oddzielić emocje od racjonalnych decyzji, co jest szczególnie ważne w finansach, gdzie każda decyzja może mieć długofalowe konsekwencje.
Dla porównania, być może zdarzyło się wam kiedyś zatrzymać stare urządzenie lub mebel tylko dlatego, że mieliście do niego sentyment, mimo że już nie spełniał swojej funkcji. Trudno się z nim rozstać, bo kojarzy się z konkretnym etapem życia lub wspomnieniami. W finansach zachodzi podobne zjawisko – przywiązujemy się do posiadanych produktów, jak np. starego konta oszczędnościowego czy polisy ubezpieczeniowej, nawet jeśli na rynku pojawiły się bardziej korzystne opcje. Taka lojalność wobec posiadanych produktów sprawia, że mniej chętnie rozważamy nowe, potencjalnie bardziej opłacalne alternatywy.
Czy efekt posiadania blokuje nas przed korzystniejszymi wyborami finansowymi?
Efekt posiadania prowadzi do ciekawego paradoksu – im dłużej posiadamy określony produkt finansowy, tym trudniej nam go wymienić na nowy, nawet jeśli byłby bardziej korzystny. Przykład z eksperymentem z kubiem jasno pokazuje, że ludzie przypisują posiadanym przedmiotom większą wartość niż rzeczywiście mają. To samo zjawisko może zachodzić w przypadku finansów – bardziej cenimy to, co już jest nasze, niż to, co moglibyśmy mieć.
Dlatego warto raz na jakiś czas zadać sobie pytanie: „Czy ten produkt naprawdę odpowiada moim obecnym potrzebom, czy po prostu jestem do niego przywiązany?” Ta refleksja może być pomocna w ocenie, na ile obecne produkty finansowe rzeczywiście wspierają nasze cele finansowe. Efekt posiadania może nam przeszkadzać w obiektywnej ocenie – ale świadomość tego efektu pozwala podejść do finansów bardziej racjonalnie, otwierając nas na możliwości, które mogą przynieść wymierne korzyści.
- Kahneman, D., Knetsch, J. L., & Thaler, R. H. (1990). Experimental Tests of the Endowment Effect and the Coase Theorem. Journal of Political Economy, 98(6), 1325–1348. https://doi.org/10.1086/261737 ↩︎
- Ziv Carmon, Dan Ariely, Focusing on the Forgone: How Value Can Appear So Different to Buyers and Sellers, Journal of Consumer Research, Volume 27, Issue 3, December 2000, Pages 360–370, https://doi.org/10.1086/317590 ↩︎
Bardzo ciekawy blog, rzeczowy i wyważony. Od dzisiaj zaglądam regularnie i subsbskrybuję kanał RSS. Pozdrowienia 🙂
Dziękuję bardzo za tak miłe słowa.
Pozdrawiam