Decyzje finansowe: Jak emocje i mózg wpływają na Twoje wybory?
Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego czasem decydujesz się na ryzykowną inwestycję, a innym razem wybierasz bezpieczną i przewidywalną opcję? Może kupiłeś akcje, które przyniosły straty, albo w swojej nadmiernej ostrożności trzymałeś pieniądze na koncie, zamiast pozwolić im pracować. Co stoi za tymi decyzjami? Czy to po prostu błąd, czy może coś więcej? Okazuje się, że odpowiedzialność leży… w Twoim mózgu. A dokładniej, w emocjach, które nim rządzą.
Badacze Camelia M. Kuhnen i Brian Knutson w 2005 roku przeprowadzili niezwykle ciekawe badania, które zmieniają sposób patrzenia na nasze finansowe zachowania. Postawili sobie ambitny cel: zbadać, czy aktywacja neuronalna powiązana z afektem wyprzedzającym może przewidywać wybory finansowe. Brzmi skomplikowanie? Właśnie o to chodzi – te badania pokazują, że za pozornie prostymi decyzjami o pieniądzach kryją się mechanizmy na granicy neurobiologii i psychologii. 1
Ale co to właściwie znaczy? Już tłumaczę. „Afekt wyprzedzający” to emocje, które odczuwamy w fazie oczekiwania na decyzję, zanim jeszcze rzeczywisty wybór zostanie podjęty. Możesz nawet nie zdawać sobie sprawy, że Twoje uczucia – ekscytacja, strach, niepokój – wpływają na Twoje wybory finansowe, zanim zdążysz świadomie o nich pomyśleć. A „aktywacja neuronalna”? To reakcje Twojego mózgu, które można zaobserwować i zmierzyć za pomocą zaawansowanych technologii, takich jak rezonans magnetyczny. W skrócie: naukowcy wykorzystali te dane, aby przewidzieć prawdopodobieństwo Twoich wyborów na podstawie aktywności mózgu jeszcze przed ich świadomym podjęciem.
Ekscytacja czy strach? Twoje emocje sterują decyzjami
Wyobraź sobie, że dostajesz propozycję: zainwestować w ryzykowne akcje, które mogą przynieść wielkie zyski, albo wybrać bezpieczne obligacje, które dadzą pewny, ale mniejszy dochód. Co wybierzesz? Według badaczy, klucz leży w dwóch obszarach Twojego mózgu: jądra półleżącego (NAcc) i przedniej wyspy (insula). Jądro półleżące, odpowiedzialne za ekscytację i przypływ pozytywnych emocji, aktywuje się, gdy odczuwasz radość i nadzieję na zysk. Jego aktywność może prowadzić zarówno do optymalnych decyzji inwestycyjnych, kiedy emocje wspierają trafny wybór, jak i do błędów, gdy działa zbyt intensywnie. Jeśli jednak działa zbyt intensywnie, możesz podejmować zbyt ryzykowne decyzje, które z boku mogą wyglądać na nierozsądne. Z kolei przednia wyspa, odpowiadająca za przewidywanie strat i odczuwanie lęku, hamuje ryzykowne decyzje. Podobnie jak w przypadku jądra półleżącego, jej aktywność może sprzyjać racjonalnym decyzjom, ograniczając nadmierne ryzyko, ale gdy jest zbyt aktywna, strach przed stratą może zablokować Cię przed podjęciem nawet korzystnych inwestycji.
Badania pokazują, że błędne decyzje finansowe wynikają z poziomu aktywności tych obszarów mózgu. Na przykład, kiedy jądro półleżące działa zbyt intensywnie, ryzykujesz mimo sygnałów zdrowego rozsądku. Z kolei nadmierna aktywność przedniej wyspy wywołuje niepokój, który powstrzymuje przed podjęciem ryzyka. Jednak warto zaznaczyć, że te same obszary mózgu są zaangażowane w podejmowanie decyzji optymalnych, gdy działają w odpowiedniej równowadze.
Co ciekawe, decyzje finansowe są też silnie uzależnione od wcześniejszych wyborów i wyników. Na przykład, jeśli ktoś wcześniej wybrał akcje i osiągnął na nich niższe zyski w porównaniu do innych możliwości, to maleje szansa, że ponownie wybierze akcje. Z kolei inwestorzy, którzy wybrali obligacje i zarobili mniej, częściej przerzucają się na bardziej ryzykowne możliwości, jak akcje. Niepewność wyników odgrywa kluczową rolę w podejmowaniu decyzji. Badania pokazały, że największa aktywność mózgu pojawia się, gdy trudno jest zdecydować, czy lepiej wybrać akcje, czy obligacje. Taki konflikt jest najsilniejszy, gdy nie da się jasno określić, która opcja przyniesie większe korzyści, co powoduje wzrost aktywności zarówno jądra półleżącego, jak i przedniej wyspy. Wzrost niepewności co do przyszłych wyników zachęca ludzi do wyboru bezpieczniejszych inwestycji takich jak obligacje. Co więcej, im większe skumulowane zyski inwestora, tym bardziej skłania się on ku ostrożnym wyborom.
Dlaczego warto zrozumieć swoje emocje?
Wyniki tego badania to coś więcej niż naukowa ciekawostka. To lustro, w którym możesz zobaczyć swoje finansowe nawyki i emocje. Czy jesteś osobą, która ryzykuje zbyt dużo, bo kieruje się ekscytacją? A może unikasz ryzyka, bo lęk trzyma cię w szachu?
To nie Ty jesteś „zły” w podejmowaniu decyzji finansowych. Twój mózg jest tak zaprogramowany! Ale świadomość tego daje Ci potężne narzędzie: zrozumienie swoich emocji może pomóc w podejmowaniu lepszych decyzji. Dlaczego? Bo decyzje finansowe opierają się na równowadze między chłodnym myśleniem a emocjami. Racjonalne wybory wynikają z logicznego analizowania informacji i przewidywania, co jest najlepsze. Jednak jeśli zbyt mocno zadziałają emocje, takie jak strach przed stratą lub chęć szybkiego zysku, mogą one przejąć kontrolę i prowadzić do błędów.
Jak wykorzystać tę wiedzę w praktyce?
Wiesz już, że Twój mózg potrafi przejąć stery nad Twoimi decyzjami. W końcu to on rozdaje karty. W tym sprytnym urządzeniu są dwa obszary: emocjonalny i racjonalny. I one nie zawsze grają do jednej bramki.
Pieniądze mają niezwykłą zdolność wywoływania silnych emocji – od ekscytacji po lęk. To właśnie te uczucia mogą zdominować Twoje decyzje finansowe, jeśli nie zachowasz czujności. Dlatego, gdy zauważysz, że emocje zaczynają brać górę, zatrzymaj się na chwilę. Daj sobie przestrzeń na oddech i czas, by racjonalna część Twojego mózgu mogła przejąć stery. To właśnie chwila wytchnienia może sprawić, że spojrzysz na swoją decyzję z większym dystansem i podejmiesz ją bardziej świadomie.
To jak jazda samochodem – emocje to silnik, który napędza. Ale racjonalność to hamulce i kierownica. Bez nich? No cóż, daleko nie zajedziesz – a przynajmniej nie tam, gdzie chcesz.
A kiedy już dokonasz wyboru, daj sobie jeszcze chwilę na refleksję. Zadaj sobie pytanie: Czy to, co wybrałem, na pewno jest racjonalne? Bo często właśnie ten ostatni moment decyduje, czy Twoja decyzja przyniesie zysk, czy niepotrzebne rozczarowanie.
- Kuhnen, C. M., & Knutson, B. (2005). The Neural Basis of Financial Risk Taking. Neuron, 47(5), 763–770. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2005.08.008 ↩︎